تشخیص و درمان و حفظ باروری در اندومتریوز
اندومتریوزچیست؟
در این مقاله قرار است به بیماری اندومتریوز علل و علایم این بیماری ، روش تشخیص و همچنین راههای درمان آن بپردازیم.با ما همراه باشید
آندومتر کجاست و چه نقشی دارد:
پوشش آندومتر درونی ترین لایه رحم میباشد و در حقیقت لایه عملکردی رحم است ،که نقش مهمی در سلامت باروری زنان دارد. ضخامت طبیعی آندومتر در طول چرخه زندگی فرد متفاوت است. یعنی در دوران کودکی، در طول قاعدگی، در طول سالهای باروری و پس از یائسگی فرد تغییر می کند. شرایط بهداشتی و درمان های پزشکی مانند درمان جایگزینی هورمونی نیز می تواند بر ضخامت پوشش آندومتر تأثیر بگذارد.
شرایطی که بر اندازه ضخامت اندومتر تأثیر می گذارد
به هم خوردن تعادل هورمونی استروژن و پروژسترون:
هیپرپلازی ناشی از عدم تعادل هورمونی استروژن و پروژسترون است. استروژن بیش از حد می تواند پوشش آندومتر را تحریک کرده تا بیش از اندازه نرمال ضخیم شود.
این شرایط در مواردی مثل تخمدان پلی کیستیک یا عدم تعادل هورمونی حول حوش یائسگی بوجود می آید .
چاقی:
بافت چربی مسئول تولید هورمون ها از جمله استروژن است. چربی اضافی بدن می تواندباعث تولید استروژن اضافی شود.
دارو درمانی:
داروهایی که بر روی هورمون‌ها یا گیرنده‌های هورمونی تأثیر می‌گذارند، مانند تاموکسیفن (که اغلب در درمان سرطان استفاده میشود)، ممکن است باعث رشد غیرطبیعی پوشش آندومترو ایجاد مشکلاتی از جمله پولیپ‌های آندومتر، هیپرپلازی و سرطان رحم شود.درمان هورمونی همچنین می تواند باعث تغییر پوشش آندومتر به دلیل افزایش استروژن شود.
اندومتریوز چیست؟
ازبیماری‌های شایع که بیشتر دستگاه تناسلی زنان را درگیر میکند می باشد .در این بیماری قسمت زیرین شکم و لگن، و تخمدان ها بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند واز آن جایی‌که با قاعدگی‌های دردناک همراه است ،میتواند زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار دهد. از طرفی این اختلال باعث بروز مشکلات باروری خواهد شد و ممکن است نگذارد شما هیچ‌گاه باردار شوید. در واقع بیماری اندومتریوز هنگامی رخ میدهد که پوشش سطح داخلی رحم که همان اندومتر است در قسمتی خارج از رحم رشد کند و هنگام پریود این بافت دچار خونریزی میشوند و باعث درد در این نواحی می‌شودو گاهی این درد آنقدر شدید است که حتی با استفاده از مسکن و داروهای ضدالتهابی بهبود نمی‌یابد. اما این توضیحات به این معنا نیست که همه خانم‌هایی که دچار این بیماری میشوند، چنین دردی را حتما احساس خواهند کرد، گاهی هیچ دردی با وجود آندومتریوز احساس نمی‌شود.
علل ایجاد اندومتریوز :
علت اصلی این بیماری هنوز ناشناخته می باشد و میتواند جنبه ارثی نیز داشته باشد، اما تئوری هایی که برای ایجاد این بیماری مطرح میشود عبارتند از :
- قاعدگی برگشتی مثلا در ناهنجاری های رحمی
- تغییر سلول های صفاقی و تبدیل به سلول اندومتری
- چسبندگی اندومتر برروی اسکار جراحی در اعمال جراحی روی رحم
- حرکت سلول های اندومتر ازعروق لنفی رحم به سمت فضای خارج رحمی و حتی بعضی مواقع خارج فضای شکمی
فاکتور های خطر اندومتریوز:
شیوع این بیماری در زنان در سن تولید مثل بین ۳ تا ۱۰ درصد و در زنان نابارور بین ۲۵ تا ۳۵ درصد می باشد. علت شناخته شده‌ای برای اندمتریوز وجود ندارد اما برخی عوامل شما را بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌دهند، از جمله:
سن پایین قاعدگی و سن بالای یائسگی
سیکلهای قاعدگی کوتاه مدت ( کمتر از ۲۷ روز)
خونریزی شدید (بیشتر از۷ روز)
بچه دار نشدن یا بار داری در سن بالا
اختلال در ساختار دستگاه تناسلی
نقص در رحم یا لوله‌های فالوپ
سطح بالای استروژن
عفونت در لگن
سابقه خانوادگی بیماری
البته این دلایل الزاماً به معنی این نیست که هر فرد که شرایط ذکر شده را داشته باشد حتماً مبتلا به اندومتریوز میشود بلکه داشتن عوامل بالا میتواند فرد را مستعد ابتلا به اندومتریوز قرار دهد.
اندومتریوز کجاها تشکیل میشود؟
خلف و قدام رحم
لوله های فالوپ
تخمدان ها
واژن
پوشش داخل شکم و لگن (صفاق)
مثانه و حالب
رکتوم
دیافراگم (عضله‌ای در نزدیکی قفسه سینه که نقش مهمی در تنفس دارد)
وبه طور خیلی ناشایع در فضای خارج شکم مثل ریه و چشم و…
علایم اندومتریوز :
علائم آندومتریوز در افراد مختلف متفاوت است. برخی از زنان علائم خفیفی را تجربه می‌کنند، اما در برخی دیگر علائم متوسط تا شدید وجود دارد. لازم به ذکر است که شدت درد بیمار نشان‌دهنده‌ی درجه یا مرحله‌ی بیماری نیست .
نشانه‌های مهمی که به تشخیص بیماری کمک می‌کنند:
پریودهای دردناک با خونریزی شدید یا نامنظم
درد در قسمت تحتانی شکم قبل و در هنگام دوره‌ی قاعدگی ویا بین قاعدگی
خونریزی غیرطبیعی رحمی مثلا خونریزی بین پریود
احساس درد هنگام و پس از رابطه جنسی
ناباروری (مشکل باردارشدن)
درد در ناحیه کمر یا سایر نقاط بدن که ممکن است در هر زمان از سیکل قاعدگی بیمار رخ دهد.
میزان لقاح پذیری در زنان مبتلا به آندومتریوز معمولا کمتر از حد طبیعی است. آندومتریوز را عامل اختلال رشد فولیکول، اختلال عملکرد تخمک گذاری و اشکال در رشد و نمو جنین نیز می دانند.
توجه داشته باشید که برخی افراد با وجود ابتلا به آندومتریوز هیچ علامتی را تجربه نمیکنند. بنابراین ممکن است که با وجود بیماری هیچ یک از علائم فوق را نداشته باشید. به همین خاطر مهم است که شما به طور منظم معاینات مخصوص بیماری‌های زنان را انجام دهید. این بررسی‌ها موجب میشوند که پزشک متخصص زنان هر گونه تغییر را مشاهده و کنترل کند. این امر به ویژه هنگامیکه دو یا تعداد بیشتری از علامت‌های ذکر شده را داشته باشید اهمیت دوچندان پیدا میکند.
روشهای تشخیص اندومتریوز :
معاینه لگن: برای تشخیص کیست یا نقاط قابل لمسی که بر اثر اسکار اندومتریوز در نواحی مختلف که شایعترین مکان آن پشت رحم است
روشهای تصویربرداری: ثبت تصاویر دقیق از طریق سونوگرافی یا اسکن یا ام ار ای البته با سونوگرافی واژینال میتوان کیست های داخل تخمدان رو تشخیص داد. اما اگر در سونوگرافی چیزی رویت نشود دلیل بر عدم وجود آندومتریوز نیست.
لاپاراسکوپی: پایه و اساس تشخیص دقیق آندومتریوز می باشد، لاپاراسکوپی یک روش جراحی است که تحت بیهوشی عمومی انجام می گیرد، در این روش شکم بیمار توسط’گاز co2متسع می شود تا امکان بررسی راحت تر ارگان ها توسط دستگاه لاپاراسکوپ فراهم شود،سپس دوربین لاپاراسکوپ وارد شده و شکم با دید مستقیم دیده میشود و با نمونه گیری از نقاط مشکوک (بافت آندومتر) و تائید پاتولوژِی تشخیص قطعی میگردد.
اندازه گیری پروتئین سطح سلول CA125 در خون
انواع بیماری اندومتریوز:
نوع اول خفیف :
شدت آندومتریوزدراین مرحله کم است. تنها تعداد اندکی ضایعات کم‌عمق و سطحی در دیواره حفره لگن دیده میشوند..
نوع دوم و وجود اندومتریوما: ضایعات اندومتریوما به صورت توده های کیستیک برروی تخمدانها مشاهده میشوند .
نوع سوم یا پیشرفته : این نوع شدیدترین نوع اندومتریوز است. ضایعات اندومتریوز زیر لایه صفاق یا پریتون را درگیر میکند. به دنبال این نفوذ ممکن است رباط های رحمی مانند رباط یوتورو ساکرال، لایه عضلانی ارگان های احاطه کننده رحم و پیرامون آن مانند مثانه و روده و حالب نیز توسط اندومتریوز درگیر شده باشند. البته باید به این نکته توجه داشت که در ارتباط با درگیری روده و حالب این درگیری می تواند با یا بدون هرگونه انسدادی باشد. در برخی موارد ممکن است ضایعات اندومتریوز، پیشرفت بیشتری داشته باشد و در ناحیه دیافراگم، یا ناف ظاهر شود. از طرف دیگر شدیدترین حالت اندومتریوز پیشرفته زمانی رخ میدهد که این عارضه با اندومتریوما (درگیری تخمدان ها به صورت کیست های شکلاتی) همراه باشد.
پیشگیری از ابتلا به اندومتریوز:
راه قطعی برای پیشگیری از ابتلا به آندومتریوز وجود ندارد اما میتوان با کاهش سطح هورمون استروژن احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش داد. استروژن باعث ضخیم شدن پوشش داخلی رحم در طول سیکل قاعدگی میشود. زنان در هر سنی در معرض خطر ابتلا به آندومتریوز هستند. این بیماری بیشتر در سنین ۳۰ تا ۴۰ سالگی تشخیص داده میشود اما بیماری و علائم اولیه ممکن است از همان اوایل بلوغ شکل گرفته باشد..از جمله توصیه هایی که برای کاهش ابتلا به این بیماری میتوان کرد عبارتند از:
انجام ورزش منظم
کاهش مصرف گوشت قرمز و فراورده های گوشتی
افزایش مصرف سبزی و میوه
به حداقل رساندن مصرف چربی های حیوانی
کاهش مصرف نمک، شکر، کافئین
مصرف غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان
در واقع انتخاب شیوه زندگی سالم می تواند در پیشگیری از بروز آندومتریوز بسیار موثر واقع شود.
درمان اندومتریوز:
این اختلال در صورتی که برای فرد ایجاد مشکل کند درمان میشود و آن زمانی است که فرد دچار نازایی و یا دردهای شدید لگنی باشد. انتخاب روش درمان بستگی به شدت علائم بیمار دارد.
داروهای ضددرد و ضدالتهابی : شامل مسکن ها (ایبو.پروفن، ناپروکسن و…..)
هورمون درمانی :در این روش مقدار استروژن بدن کاهش می‌یابد و احتمالا پریود شما متوقف خواهد شد. در این صورت ضایعات، خونریزی کمتری ایجاد می‌کنند. با استفاده از این روش، رشد بافت آندومترکم خواهد شد.
جراحی : هدف از جراحی برداشتن یا از بین بردن رشد آندومتر بدون آسیب رساندن به اندام‌های تولید مثل است. از لاپاراسکوپی برای مشاهده و تشخیص وازبین بردن بافت آندومتریوز استفاده میشود.. در این روش جراح برای توقف رشد و یا سوزاندن ضایعات بیماری ، شکاف های‌کوچکی درنقاطی از شکم ایجاد میکند. البته موفقیت این روش به وسعت بیماری و مهارت جراح بستگی دارد.
اسکلروتراپی:نوعی روش جراحی است که در آن کیست آندومتریوما بوسیله سوزنی از راه واژن تخلیه میشود و درون آن با الکل پر میشود در حدود ۵۰ درصد موارد کیست اندومتریوما ممکن است از بین برود ولی از این روش معمولا برای درمان آندومتریوما استفاده نمیکنند و بیشتر این روش را قبل از اقدامات درمان ناباروری برای از بین بردن موقت اندومتریوما که باعث عدم دسترسی مناسب به بافت تخمدانی برای بدست آوردن تخمک یا قبل از انتقال جنین در روش ای وی اف به کار میرود.
هیسترکتومی (خارج کردن رحم): در صورتی که وضعیت بیمار با سایر روشهای درمانی بهبود نیابد، دکتر متخصص زنان ممکن است به‌عنوان آخرین راه حل برداشتن رحم را توصیه کند. همچنین برداشتن تخمدانها حین جراحی هیسترکتومی شانس رهایی از درد را افزایش می دهد اما منجر به یائسگی زودرس خواهد شد.
بیماری اندومتریوز وخطر ابتلا به سرطان :
عده ای از پزشکان بر این باورند که شواهد و تحقیقاتی که نشان دهد آندومتریوز در نهایت می تواند به سرطان بدل شود در دست نیست، اما برخی از انواع سرطان ها در افرادی که به بیماری آندومتریوز مبتلا بوده اند شایع تر است. متخصصین این حوزه درمانی، از سرطان رحم تحت عنوان سرطان آندومتر نیز یاد می کنند، زیرا این عارضه نسبتاٌ خطرناک از بافت اندومتر شروع می شود. در طی بررسی های انجام شده و آماری که وجود دارد می توان گفت کمتر از ۱ درصد از مبتلایان به آندومتریوز به این نوع سرطان دچار خواهند شد.
اندومتریوز و نازایی:
اندومتریوز یکی از علل شایع ناباروری زنان می باشد. ماهیت بیماری اندومتریوز ، تشکیل نقاط التهابی در لگن و تمام سیستم تولید مثل از جمله تخمدان و لوله ها است .اندومتریوز بسته به شدت بیماری که خفیف یا شدید باشد ممکن است باعث ایجاد التهاب ، چسندگی داخل حفره لگن بشود در مواردی شدت این چسبندگی به حدی است که باعث کاهش حرکت لوله ها ، انسداد لوله های فالوپ و حتی هیدروسالپنکس می شود. همچنین به مرور زمان با کاهش کیفیت تخمک و کاهش ذخیره تخمدان باعث تاخیر در باروری و کاهش موفقیت درمانهای کمک باروری حتی در سنین پایین خواهد شد. در ۵۰ درصد مواردی که ظاهرا هیچ علتی برای ناباروری یافت نمی شود ،درجاتی از آندومتریوز وجود دارد که با روشهایی که ذکر شده باعث کاهش باروری میشود.
درمان ناباروری در اندومتریوز:
درمان نازایی در افراد مبتلا به اندومتریوز با استفاده از تحریک تخمدان با دارو و یا در مواردی استفاده از روشهای کمک باروری است . انجام روش ای یو ای نیازمند لوله های فالوپ سالم و باز هست . در صورتی که ذخیره تخمدان کم و یا لوله ها مسدود باشد روش آی وی اف بسیار مناسب است. البته اندومتریوز ممکن است برموفقیت درمان تأثیر داشته باشد ولی در هر حال شانس باروری با این روشها بسیار بالاتر از حالت طبیعی است. درافرادی که درگیری تخمدان بصورت کیست شکلاتی دارند ممکن است رشد فولیکول محدود شود و یا کیفیت تخمک پایین امده باشد که همین موضوع باعث کاهش موفقیت آی وی اف می گردد. همچنین گاهی انجام لاپاراسکوپی برای افزایش موفقیت آی وی اف لازم است.
اندومتریوز و یائسگی:
به طور کلی علائم دردناک ناشی از اندومتریوز در زنان پس از یائسگی بهبود می‌یابد. به این دلیل که در یائسگی تولید هورمون استروژن متوقف میشود.پس رشد آندومتر نابجا و کیستهای شکلاتی (کیستهای آندومتریوز) اتفاق نمی افتد. البته در برخی زنان که تحت هورمون درمانی قرار دارند ممکن است همچنان علائم آندومتریوز را داشته باشند.
بیماری ها ی مرتبط با اندومتریوز:
تحقیقات نشان داده است که بین آندومتریوز و سایر مشکلات سلامتی در زنان ارتباط وجود دارد. بعضی از این بیماری ها عبارت‌اند از:
الرژی آسم و حساسیت به بعضی مواد شیمیایی
بیماری‌های خود ایمنی نظیر مولتیپل اسکلروزیس، لوپوس و کم‌کاری تیروئید
سندرم خستگی مزمن و فیبرومیالژیا
بعضی از سرطان‌ها مانند سرطان تخمدان و سرطان سینه
آندومتریوز و حفظ باروری:
آندومتریوز به علت خاصیت التهاب دایمی که به وجود میاورد و همچنین به خاطر تشکیل کیستهای آندومتریوما باعث کاهش ذخیره تخمدان و یائسگی زودرس میشود ، خصوصا زمانی که بیمار به دلیل آندومتریوما کاندید جراحی و برداشتن آندومتریوما میباشد به دلیل چسبندگی زیاد این کیست به تخمدان قسمتی از بافت تخمدان همراه با کیست برداشته میشود.لذا به تمام بیماران مبتلا به این عارضه توصیه میشود در صورتی که تصمیم به بارداری زود هنگام ندارند یا قرار است تحت جراحی قرار بگیرند اقدام به حفظ باروری خود با روش مناسب ،به صورت فریز تخمک یا جنین قرار بگیرند.
نتیجه گیری:
در سال های اخیر با پیشرفت علم پزشکی در حوزه زنان وبا تشخیص زود هنگام اغلب بیماری ها قابل کنترل و بهبود است. متاسفانه برخی از افراد بعد از مشاهده علائم آندومتریوز همچنان از رفتن به پزشک امتناع می کنند. آندومتریوز بیماری کشنده و خطرناکی نیست اما در صورتی که به موقع تشخیص داده نشود و درمان انجام نگیرد. می تواند منجر به مشکلات جدی شود.